Iflos havo umrni qisqartiradimi
Toshkent havosi: 2025 yilda bolalar, ota-onalar va kelajagimiz salomatligiga qanday ta’sir qilmoqda?
Tasavvur qiling: ertalab ko‘chaga chiqib, chuqur nafas olasiz — lekin shu nafas bilan birga sog‘lig‘ingiz, diqqat-e’tiboringiz va aql-idrokingizdan biroz yo‘qotasiz. Bu dramatik tuyuladimi? Afsuski, bu haqiqatdan yiroq emas. 2025 yilda Toshkent havosi ko‘rinmas, ammo juda real dushmanga aylangan. Agar hozir chora ko‘rmasak, ertaga bu dushman farzandlarimiz kelajagiga tahdid soladi.
PM₂.₅: 38 mikrogramm — bu nimani anglatadi?
Toshkentda PM₂.₅ zarrachalarining o‘rtacha yillik kontsentratsiyasi 38 µg/m³ ni tashkil etadi, bu Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) tomonidan belgilangan 5 µg/m³ me’yordan 6 baravar yuqori. Daryo.uz
PM₂.₅ nima?
Bu diametri 2,5 mikrometrdan kichik bo‘lgan chang zarrachalari. Ular inson sochidan 30 baravar ingichka bo‘lib, o‘ta xavfli hisoblanadi, chunki:
Ular o‘pkaga kirib, qon aylanish tizimiga o‘tadi, bu esa qon tomirlarining spazmlanishi va tromblarning hosil bo‘lishiga olib keladi.
Burun orqali miya nervlariga yetib borib, oksidlovchi stress, neyronlarning shikastlanishi va o‘limiga sabab bo‘ladi.
O‘pkada surunkali yallig‘lanishni keltirib chiqaradi.
Bolalar aqliy salohiyatini yo‘qotmoqda
4 860 nafar bolani qamrab olgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, har 1 µg/m³ PM₂.₅ ortishi IQ darajasining 0,27 punktga pasayishiga olib keladi. Toshkentdagi 38 µg/m³ darajasida bu bolalarning IQ darajasida taxminan 10 punktga pasayishni anglatadi.
Bu esa:
O‘qish qobiliyatining pasayishi;
Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromining (DYGS) ortishi;
Xulq-atvor va e’tibor muammolarining kuchayishi.
Biz nafaqat sog‘lig‘imizni, balki ertangi kun qarorlarini qabul qiladigan avlodni yo‘qotmoqdamiz.
Chang uyquni o‘g‘irlaydi, bu esa unumdorlik va baxtga ta’sir qiladi
Xonadagi PM₂.₅ darajasi 5 dan 15 µg/m³ gacha oshganda, uyqu sifati 3,2% ga pasayadi.
Bu esa:
Surunkali uyqusizlik;Государственные услуги Узбекистана+17ScienceDirect+17thetimes.co.uk+17
Diqqat va konsentratsiya muammolari;
Ish unumdorligining pasayishi;
Iqtisodiy ko‘rsatkichlarning yomonlashuviga olib keladi.
Yurak, qon tomirlari va qarish
2021 yilda havoning ifloslanishi 8,1 million o‘lim holatiga sabab bo‘lgan. Гардиан+1Kun.uz+1
Asosiy oqibatlar:
Insult;
Ishemik yurak kasalligi;
Qandli diabet.
Keksalarda esa miya qarishining tezlashuvi va demensiya xavfi ortadi.
Gormonlar, bepushtlik va teri
Ko‘rinmas chang va uchuvchi organik birikmalar (UOB) quyidagilarga olib keladi:
Kortizol (stress gormoni) darajasining oshishi;
Testosteron va estradiol darajasining pasayishi;
Erkaklarda sperma sifatining yomonlashuvi;
Ayollarda hayz siklining buzilishi;
Hammada terining erta qarishi (zarrachalar kollagen ishlab chiqarishga to‘sqinlik qiladi).
Changli iqtisodiyot
Raqamlar shafqatsiz:
IQ darajasining 1 punktga pasayishi — kelajakdagi daromadning 0,3% ga kamayishi.
Ishchilarning surunkali uyqusizligi — yiliga 11 ish kunining yo‘qotilishi.
PM₂.₅ bilan bog‘liq kasalliklarni davolash xarajatlari O‘zbekiston YAIMining 0,7% gacha yetadi.
Bu nafaqat og‘riq va kasalliklar, balki butun iqtisodiyot uchun to‘siqdir.
Bugun nima qilish mumkin?
Texnologiyalar va bilimlar mavjud. Endi ularni qo‘llash kerak:
Qurilish bosqichida havo filtrlash va rekuperatsiya tizimlariga ega ventilyatsiya tizimlarini loyihalash.
Xonadagi havo sifatini o‘lchash:
CO₂ — 800 ppm dan oshmasligi kerak;
PM₂.₅ — 10 µg/m³ dan oshmasligi kerak.
Filtrlarni har 6–9 oyda almashtirish.
Ichki ifloslanish manbalarini minimallashtirish: gaz plitalari, aromatik shamlar, UOBga ega qurilish materiallari.
Hovlilar va fasadlarni ko‘kalamzorlashtirish. O‘simliklar nafaqat go‘zallik, balki tabiiy filtrlardir.
Asosiysi — biz nafas olyapmiz va qaror qabul qilamiz
Toza havo — bu imtiyoz emas. Bu sog‘liq, aql-idrok va baxtga bo‘lgan asosiy huquqdir. Bu — farzandlarimiz kelajagi, ota-onalarimiz energiyasi va bizning unumdorligimiz poydevoridir.
📌 Kelajak — bu biz nafas olayotgan narsa. Uni toza qilaylik.